Tytuł oryginału: Nuremberg Diary

 Tłumaczenie: Tomasz Łuczak

 Ilość stron: 512

 Wydawnictwo: Świat Książki

 Ocena (1-10): 8 – rewelacyjna

                Hermann Göring, Rudolf Hess, Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Ernst Kaltenbrunner, Alfred Rosenberg, Hans Frank, Wilhelm Frick, Julius Streicher, Walter Funk, Hjalmar Schacht, Karl Dönitz, Erich Raeder, Baldur von Schirach, Fritz Sauckel, Alfred Jodl, Franz von Papen, Arthur Seyss-Inquart, Albert Speer, Konstantin von Neurath, Hans Fritzsche.  

               

                Dwadzieścia jeden nazwisk. Dwudziestu jeden oskarżonych (Martin Bormann skazany  zaocznie, Robert Ley popełnił samobójstwo w trakcie oczekiwania na proces, Gustav Krupp von Bohlen und Halbach nie został sądzony ze względu na stan zdrowia). Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze sądził ich od 20 listopada 1945 do 1 października 1946, kiedy ogłoszono wyrok. Gustave Mark Gilbert, psycholog więzienny, z oskarżonymi w procesie nazistami rozmawiał w ich celach, jak równy z równym. Nawiązał z nimi kontakt, poddawał ich testom psychologicznym i spędzał z nimi czas, próbując odkryć, co skłoniło ich do związania swych losów z ideologią nazistowską. Efektem owych spotkań jest Dziennik norymberski, będący niejako zapisem tamtych rozmów i wypowiedzi ludzi, których decyzje doprowadziły do nieodwracalnych tragedii.

                Książki tej, choć charakteryzuje się dość swobodną formą, nie należy traktować jak lektury łatwej w odbiorze, przede wszystkim ze względu na jej tematykę. Autentyczne wypowiedzi jej bohaterów niosą za sobą olbrzymi ładunek emocji i nie są to bynajmniej emocje pozytywne. Co zwraca największą uwagę przy lekturze Dziennika norymberskiego, to zarówno niezwykle duże różnice, jak i podobieństwa w postawach  opisywanych postaci. Ich wypowiedzi, ich zachowania, ich stosunek do samych siebie i współoskarżonych – wszystko to jest jak mozaika złożona z wielu różnych elementów. W przypadku sądzonych w procesie norymberskim, tą całością była ich wspólna odpowiedzialność za zniszczenia spowodowane przez wojnę i nazistowską ideologię.

                  Gilbertowi udało się oddać silne napięcie panujące w celach osadzonych. Starannie dobrane cytaty, ukazujące (często skomplikowane!) wzajemne relacje między współoskarżonymi, pozwalają na stosunkowo dobre poznanie ich poglądów, ich motywacji i przemyśleń. Na czoło zdecydowanie wysuwa się tu dysonans między podejściem Göringa, który do samego końca kreował się na niesłusznie oskarżonego, a Frankiem, zdającym się mieć świadomość swoich win i uznającym wojnę i Holokaust za całkowitą hańbę Niemiec (dla przypomnienia: Hans Frank był generalnym gubernatorem okupowanych ziem polskich i jednym z realizatorów polityki eksterminacyjnej wobec Żydów – ostatecznie trudno jest oceniać prawdziwość jego skruchy i rzekomego nawrócenia się na chrześcijaństwo podczas pobytu w  więzieniu).  

                Dziennik norymberski to poruszająca i wstrząsająca książka. Ukazuje mechanizmy działań ludzkich i to, w jaki sposób zachowują się, gdy ich ideały upadają. Jedną z jej największych zalet jest to, że pokazuje czytelnikowi, w jaki sposób ludzie ślepo oddani psychopatycznemu przywódcy narodu, nawet po jego przegranej nie są zdolni do przyznania się do własnych błędów i win. Ze swojej strony polecam zwrócić także uwagę na poruszone w książce kwestie związane z Rosją. Z perspektywy sześćdziesięciu pięciu lat, które minęły od momentu wydania Dziennika norymberskiego, wiele się zmieniło.